خیمه‌گاه امام حسین (علیه‌السّلام)خیمه‌گاه حسینی، یکی از مکان‌های زیارتی شهر کربلا است، که بنا به نقل مورخان محل برافراشته شدن خیمه‌ها و چادرهای سید الشهداء (علیه‌السّلام) و یاران ایشان بوده و بنای نخستین آن به قرن دهم قمری و فردی به نام عبدالمؤمن دده برمی‌گردد. پس از حمله وهابی‌ها به کربلا در ۱۲۱۷ ه. ق سیدعلی طباطبائی صاحب ریاض العلماء، اقدام به ساختن باروی شهر کربلا کرد و در همان هنگام بنایی به دستور صاحب ریاض در آن ساخته شد و این مکان به عنوان قبرستان قرار گرفت و نام آن به المخیم تغییر یافت. امروزه این بارگاه یکی از اماکن زیارتی معروف کربلا بوده که در جنوب غربی حرم امام حسین (علیه‌السّلام) با فاصله کمی از آن واقع شده است و محل زیارت شیعیان و ارادتمندان حضرت اباعبدالله (علیه‌السّلام) می‌باشد و مردم به قصد تبرک و نذر و نیاز به آن روی می‌آورند. ۱ - خیمه‌گاه در کربلادر واقعه کربلا آرایش خیمه‌های امام حسین (علیه‌السّلام) حالت نعل اسبی داشت تا حفاظت بیشتری داشته باشد. در پشت این خیمه‌ها خندق حفر شده بود تا از آن سمت، مورد تهاجم قرار نگیرند. اولین خیمه‌ای که نصب شده خیمه امام حسین (علیه‌السّلام) بود. این خیمه محل جلسات و بزرگ‌ترین خیمه بود. خیمه‌های بانوان را در غرب خیمه امام (علیه‌السّلام) برپا کردند. اما خیمه حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) را پشت خیمه امام حسین (علیه‌السّلام) نصب کردند و خیمه بنی‌هاشم اطراف خیمه زنان و کودکان و همگی در پشت خیمه امام حسین (علیه‌السّلام) قرار داشت. [۲]
عمادزاده، حسین، زندگانی سیدالشهدا، ص۳۲۹.
خیمه‌های یاران در قسمت شرقی و در کنار خیمه‌های بنی‌هاشم نصب شد، به طوری که تمامی خیمه‌ها چون نیم دایره‌ای بود و در نقطه محور و مرکز آن، خیمه امام حسین (علیه‌السّلام) قرار داشت. [۳]
قرشی، باقر شریف، حیاة الامام الحسین، ج۳، ص۹۳.
۲ - پیشینه و موسس بنادرباره تاریخ بنای اولیه خیمه‌گاه، اطلاع دقیقی در دست نیست. گفته شده است، نخستین شخصی که بنای کوچکی در محل خیمه‌گاه ساخت سید عبدالمؤمن دَدِه از نسل سیدابراهیم مُجابْ و از متصوفه قرن دهم هجری است. او تعدادی نهال خرما کنار این بنا کاشت که بعدها به نخلستان دده شهرت یافت. [۵]
مقدس، احسان، راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ص۲۴۳.
پس از وی نیز فردی به نام جهان کلامی کربلایی شاعر و صوفی قرن دهم در سال ۹۹۶ق این بنا را مرمت و گسترش داد که تاریخ مرمت آن در سنگ مرمر محراب خیمه‌گاه نقش بسته است.محمدباقر مدرس معتقد است که تا پیش از قرن دوازدهم، از خیمه‌گاه، نامی در کتاب‌های تاریخی نیامده است. بلکه پس از اینکه نادرشاه برای زیارت امام حسین (علیه‌السّلام)، به کربلا آمد، نزدیک خیمه‌گاه فعلی، چادر و خیمه زد و این مکان، به مرور زمان به خیمه‌گاه شهرت یافت. [۶]
مدرّس بستان‌آبادی، محمدباقر، شهر حسین، ص٣٢٧-٣٢٨.
از جمله گزارش‌های قدیمی مربوط به خیمه‌گاه، گزارش «کارستن نیبور» جهانگرد آلمانی در قرن دوازده هجری است. او در سال ۱۷۶۵م/۱۱۷۹ق در سفری به منطقه غرب آسیا وارد عراق شد و از شهر کربلا دیدن کرد. او در گزارش خود از شهر کربلا به منطقه خیمه‌گاه اشاره کرده است. بر اساس گزارش وی، منطقه خیمه‌گاه در خروجی کربلا به کوفه واقع شده است. خیمه‌گاه در این دوره بوستانی در حومه شهر قدیمی کربلا بوده است که در آن چاهی پرآب قرار داشت. به گفته این جهانگرد در محل خیمه‌گاه بنای ویرانه‌ای وجود داشت و بنای قدیمی کوچکی که قبر قاسم بن حسن (علیه‌السّلام) و برخی از شهدای کربلا بوده، نزدیک خیمه‌گاه قرار داشته است. [۷]
نیبور، کارستن، رحلة الی شبه الجزیرة العربیة و الی بلاد اخری مجاورة لها، ص۲۲۰-۲۲۱.
۳ - بازسازی در دوره قاجاریکی از دوره‌های مهم بازسازی و مرمت عتبات در دوره ناصرالدین شاه و توسط عبدالحسین تهرانی نماینده وی در امور بازسازی عتبات عراق صورت گرفت. شیخ عبدالحسین تهرانی در سال ۱۲۷۶ق در کنار مرمت و توسعه حرم امام حسین (علیه‌السّلام)، خیمه‌گاه را نیز بازسازی نمود. در سفر ناصرالدین شاه به عتبات در سال ۱۲۸۷ق، مدحت پاشا والی عثمانی بغداد بنایی را در این خیمه‌گاه جهت اقامت شاه ایران و همراهانش ساخت. [۸]
طعمة، سلمان‌هادی، تراث کربلاء، ص۱۱۲.
[۹]
عربخانی، رسول، عتبات عالیات در روابط ایران و عثمانی در قرن نوزدهم، ص۱۱۸.
مدحت پاشا همچنین بخشی از دیوار شهر کربلا در منطقه خیمه‌گاه را تخریب کرد و منطقه خیمه‌گاه و اطراف آن را که حومه شهر به شمار می‌رفت را به شهر کربلا اضافه کرد و دروازه‌ای را در این منطقه احداث کرد. این دروازه به عنوان نقطه خروج به سمت نجف به شمار می‌رفت. پس از الحاق خیمه‌گاه و مناطق اطراف آن به شهر کربلا، خیمه‌گاه با عنوان محله مُخَیَّم مشهور شد و اطراف آن منطقه عَبّاسِیه نامیده می‌شد. عباسیه در دوره کنونی نیز به عنوان محله‌ای در کنار محله خیمه‌گاه موجود است. در سال ۱۳۳۹ق یا ۱۳۶۷ق یک بار دیگر بنای خیمه‌گاه مورد مرمت قرار گرفت و در این مرحله دو ردیف طاق‌های هلالی کوچک به یاد جهازهای شتران بر زمین مانده کاروان امام حسین ساخته شد. [۱۰]
مقدس، احسان، راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ص۲۴۳.
۴ - ساختمان قدیمیساختمان قدیمی خیمه‌گاه تا حدود یک دهه گذشته، پابرجا بود. اما به علت فرسودگی، طرح نوسازی و احداث ساختمان جدید آن ریخته شد و اجرای آن، با تلاش تعدادی از اهالی کربلا، از سال ٢٠٠٢م، آغاز شد. [۱۱]
قریشی، عبدالامیر، مرقدها و مقام‌های زیارتی کربلا، ص١٧۵.
پیرامون بنا، حصاری آجری به ارتفاع شش متر ساخته شده که با الواح کاشی و کتیبه‌های قرآنی، تزیین یافته است و ورودی اصلی آن، در سمت شمال بنا قرار دارد. ۵ - وضعیت کنونیامروزه، در جنوب غربی حرم امام حسین (علیه‌السّلام) و ۲۵۰ متری صحن، مکانی را به مساحت ۲، ۰۰۰ مترمربع دیوارکشی کرده‌اند و در وسط آن ساختمانی شبیه خیمه‌ای بزرگ ساخته‌اند که ۴۰۰ مترمربع مساحت دارد. ۶ - قسمت‌های مختلفبخشها و مقام‌های مختلف خیمه‌گاه، به شرح زیر است: [۱۲]
قریشی، عبدالامیر، مرقدها و مقام‌های زیارتی کربلا، ص۱۷۶.
[۱۳]
قریشی، عبدالامیر، مرقدها و مقام‌های زیارتی کربلا، ص۱۸۱.
• خیمه‌گاه حضرت عباس (علیه‌السّلام)؛ داخل ورودی خیمه‌گاه قرار دارد و بالای آن، گنبدی کاشی‌کاری و مقرنس‌کاری، وجود دارد. در زیر خیمه‌گاه نیز چاهی است که به چاه حضرت عباس (علیه‌السّلام) «بئر العباس» مشهور است و به زیر ساختمان منتهی می‌شود و زیر زمین آن آب دارد. [۱۴]
آل طعمه،، سیدسلمان هادی، تراث کربلا، ص۱۵۷.
• خیمه‌گاه حضرت علی‌اکبر (علیه‌السّلام)؛ • کجاوه‌ها؛ داخل محوطه خیمه‌گاه، دو طرف مسیر ورودی بنا تا حرم اصلی، شانزده طاق کوچک (در هر طرف، هشت طاق) وجود دارد که به عنوان نمادی برای کجاوه‌های کاروان امام حسین (علیه‌السّلام)، ساخته شده است. • حرم اصلی؛ وسط خیمه‌گاه، بنای بزرگی وجود دارد که گنبدی روی آن ساخته‌اند و در انتهای آن، محراب امام حسین (علیه‌السّلام) وجود دارد. • خیمه‌گاه همسران امام حسین (علیه‌السّلام)؛ سمت چپ ورودی حرم، قرار دارد. • خیمه‌گاه حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها)؛ پشت محراب امام حسین (علیه‌السّلام) قرار دارد. • خیمه‌گاه امام زین‌العابدین (علیه‌السّلام)؛ وسط ساختمان، سمت قبله، جایگاه امام سجاد (علیه‌السّلام) و محل عبادت آن حضرت است. • خیمه‌گاه حضرت قاسم (علیه‌السّلام)؛ سمت راست صحن بنا، واقع است. ۷ - فهرست منابع• تاریخ طبری، طبری، محمدبن جریر، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش. • زندگانی سیدالشهدا، عمادزاده، حسین، تهران، نشر محمد، ۱۳۶۸ش. • حیاة الامام الحسین، قرشی، باقر شریف، النجف، مطبعة الآداب، چاپ اول، ۱۳۹۴ق/۱۹۷۴م. • راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، مقدس، احسان، تهران، نشر مشعر، ۱۳۸۸ش. • شهر حسین، محمدباقر مدرّس بستان‌آبادی، قم، مؤسسه انتشارات دار العلم، ١٣٨٠ه. ش. • تراث کربلاء، سلمان‌هادی الطعمة، ط ٢، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ١۴٠٣ه. ق - ١٩٨٣م. • مرقدها و مکان‌های زیارتی کربلا، عبدالامیر قریشی، ترجمه: احسان مقدس، چاپ ١، تهران، مشعر، ١٣٩١ه. ش. • عتبات عالیات در روابط ایران و عثمانی در قرن نوزدهم، عربخانی، رسول، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه/ بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، ۱۳۹۳ش. • رحلة الی شبه الجزیرة العربیة و الی بلاد اخری مجاورة لها، نیبور، کارستن، ترجمه منذر عبیر، مؤسسة الانتشار العربی، بیروت، ۲۰۰۷م. ۸ - پانویس
۹ - منابعزیارتگاههای عراق، محمدمهدی فقیه بحرالعلوم، مقاله «خیمه‌گاه حسینی»، ج۱، ص۲۳۲. رده‌های این صفحه : اماکن تاریخی کربلا | حرم امام حسین | زیارتگاههای کربلا | مکان‌های مرتبط با عاشورا
|